คุณค่าในตัวเอง คืออะไร ? ในบางครั้งที่เกิดความรู้สึกว่าเราไม่มีคุณค่า ไม่คู่ควรกับสิ่งดี ๆ จะก้าวผ่านความรู้สึกนี้ไปได้อย่างไร บทความนี้เป็นมุมมองของนักจิตวิทยา

Alljit X คุณวันเฉลิม คงคาหลวง นักจิตวิทยาการปรึกษา 🙂

คุณค่าในตัวเอง คืออะไร ?

คุณค่าในตัวเอง (Self-Esteem) คือ การที่เราประเมินตัวเองว่าเรามีคุณค่าและความสามารถควรค่าแก่การได้รับการเคารพมากน้อยเเค่ไหน ความรู้สึกมีคุณค่าในตัวเองเป็นความรู้สึกในเชิงบวก

มักเกี่ยวข้องกับการยอมรับในตนเอง นับถือตนเองในระดับที่สูงมาก ๆ ซึ่งมีพื้นฐานมาจากการที่คนอื่นยอมรับและเคารพเราก่อน คุณค่าตรงนี้ที่เกิดขึ้น บางครั้งมาจากตัวเอง บางครั้งก็มาจากการสะท้อนของคนอื่น 

ทุกคนมี คุณค่าในตัวเอง ?

ทุกคนมีคุณค่าในตัวเอง เเต่ต้องเริ่มต้นมาจากการได้รับจากครอบครัว เครือญาติ โรงเรียน สังคม ส่วนจะเรียนรู้ในทางที่ถูกหรือผิด ขึ้นอยู่กับคนสอนและสภาพแวดล้อม เช่น ถ้าเราเติบโตในกองโจร

“คุณค่าคือการปล้น” ปล้นออกมาได้ดี เกิดความภาคภูมิใจและเห็นเป็นคุณค่าแบบนึง แต่มันคือคุณค่าในเชิงลบและไม่จริงแท้ หรือถ้าเราเติบโตในครอบครัวที่เกี่ยวข้องกับการแพทย์

เป็นหมอเท่านั้นถึงจะดี ถึงจะมีคุณค่า เหมือนจะดีแต่ก็ยังไม่จริงแท้…

เพราะฉะนั้น ต้องเริ่มจากการเรียนรู้จากสังคมและสภาพแวดล้อม พ่อแม่ว่าอย่างไร เพื่อนว่าอย่างไร คุณครูว่าอย่างไร พอเราเรียนรู้และเก็บเกี่ยว ถึงจะมาในจุดที่เลือกว่า

“เเล้วเราเองจะเลือกแบบไหน? ” ถ้าเราได้รับการสอนที่ค่อนข้างเสรีภาพ จะทำให้เราไม่สุดโต่งเกินไปและหาจุดสมดุลให้กับตัวเราเอง

สุดท้ายเเล้วเราจะค้นหาคุณค่าของตัวเองได้ตรงกับสิ่งที่เราเป็น มากกว่าการตรงกับสิ่งที่สังคมบอกไว้

คุณค่าในตัวเอง มาจากอะไร?

• มาจากตัวเอง

• มาจากการได้รับจากคนอื่น

มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตที่เกิดมาแล้วว่างเปล่ามาก ๆ จะต้องได้รับอะไรจากคนอื่นก่อน เช่น การที่เด็กคลานได้ พ่อแม่ชมว่าเราเก่ง นั่นแหละคือจุดเริ่มต้นของ Self-Esteem

หรือเรื่องราวในวัยเด็กที่อาจจะจำดีเทลไม่ได้ว่า คำพูดไหนที่ครอบครัวเคยพูด เคยชม เคยสอน เพราะเด็กเกินไป แต่สิ่งที่เด็กจำได้คือความรู้สึกที่ผู้ใหญ่ส่งต่อมาให้

เขาจะรู้สึกได้ว่าพ่อแม่รักและเอ็นดูเขามากแค่ไหนและเป็นพื้นฐานที่เรียกว่า Basic Trust  และจะค่อย ๆ พัฒนา จนเขาเรียนรู้ว่า…

• เขามีคุณค่าอะไรในตัวเอง ?

• เขามีคุณค่ากับพ่อแม่อย่างไร ?

• มีคุณค่ากับผู้อื่นอย่างไร?

เป็นได้ไหมเด็กคนนึงเติบโตมาในครอบครัวที่คอยชื่นชมแต่เขา Low Self-Esteem?

ค่อนข้างเป็นไปได้ยาก เว้นเสียแต่ว่า

1.เป็นการให้กำลังใจและชื่นชมแบบผิด ๆ เช่น เด็กทำผิดก็ยังชม จะทำให้เด็กมีความบิดเบี้ยวในตัวเอง   หลงตัวเองไปเลยหรือขัดใจไม่ได้ 

2.ให้กำลังใจและชื่นชมแต่ไม่เคยรับฟัง เช่น เราเจอกับปัญหาภายนอกมา แต่พ่อแม่บอกว่า ไม่เป็นไรลูก เก่งอยู่แล้ว มันไม่ได้สร้างความมั่นคงให้กับเขาขนาดนั้น

การชมเขาอาจจะต้องลงดีเทลหน่อยว่า เขาเก่งที่ตรงไหน จุดไหนที่รู้สึกว่าเขาทำแล้วดีจังเลย  

สุดท้ายแล้ว ต้องรีเช็คตัวเองด้วยว่า เราอยากได้รับคำชมแบบไหน แล้วมันจะไม่เคว้งเวลาที่คนอื่นไม่ชมในแบบที่เราอยากจะได้ยิน

Self-Esteem กับ Low Self-Esteem

“การมี Self-Esteem เป็นภาวะของความมั่นคง “

Low Self-Esteem คือคนที่ขาดการมองเห็นคุณค่าในตัวเอง  ที่อาจจะมีในตัวเองแต่ไม่เคยได้รับการคอนเฟิร์มจากคนรอบข้าง ก็เลยมองไม่เห็น บางทีเราได้รับมาดีจากครอบครัว

แต่อาจจะเจอจุดพลิกผันช่วงวัยรุ่น ช่วงเรียน Self-Esteem พังลงมาหมดเลยก็มี เพราะฉะนั้นคงที่จะอยุ่ในภาวะของ Low Self-Esteem ได้ก็ต่อเมื่อถูกทำลายในสิ่งที่เคยมี

ถูกปฏิเสธสิ่งที่เคยเชื่อ ขาดการยอมรับ ขาดการเคารพจากผู้อื่นและสุดท้าย ทำให้เราไม่สามารถยอมรับตัวเองได้

Low Self-Esteem ส่งผลกระทบกับอะไรได้บ้าง ? 

กระทบได้ในหลายด้าน เช่น การที่เรามี Low Self-Esteem อาจจะทำให้เราขาดความมั่นใจไปด้วย พอไม่มั่นใจเราก็ไม่กล้าแสดงออก 

แต่ที่น่ากลัวคือ พอเรามี Low Self-Esteem แล้วเราไม่ได้ตระหนักและแก้ไข มันอาจจะย้อนกลับไปทำให้เกิดเป็นสภาวะทางจิต เช่น Dead Inside หรือ โรคซึมเศร้าก็ได้

อยู่ที่ว่าเรามีการจัดการกับมันยังไง จะปล่อย จะฝืน หรือจะพึ่งพาใครสักคน ต้องหาวิธีที่เข้ากับตัวเอง 

เราสร้างโลกใบใหม่ให้กับตัวเองได้ไหม ?   

ได้ แต่ต้องเข้าใจว่า สิ่งแวดล้อม สิ่งรอบข้าง เป็นเพียงแค่ปัจจัยเสริม ในตอนเป็นเด็กเราต้องหารจากคนอื่น แต่เมื่อใดก็ตามที่เราโตขึ้นแล้ว เรามีศักยภาพ มีความสามารถในการดูแลตัวเองได้

50-80 % เราสร้างด้วยตัวเอง อีก 20-50 % ที่เหลือ อาจมีบางช่วงที่ยังต้องการการยอมรับและการยืนยันจากคนอื่น

ในวันที่รู้สึกว่าตัวเองไม่คุณค่าเลย… ลองถามตัวเองว่าอะไรที่ทำให้มาถึงจุดนี้ เป็นมานานเเล้วหรือพึ่งเป็น พอเราเจอคำตอบตรงนี้ เราจะเจอทางไปต่อ 

“ขอแค่คุณรู้ว่าคุณกำลังยืนอยู่ตรงจุดนี้  เดี่ยวทางข้างหน้ามันจะมาเอง”